1996 - STEFAN ŻECHOWSKI. RYSUNEK I MALARSTWO. Jadwiga Pawlas-Kos

Stefan Żechowski, Mickiewicz i Puszkin w Petersburgu (na tle pomnika Piotra Wielkiego)

 

KATALOG
MUZEUM MIEJSKIE W ZABRZU, 1996
Jadwiga Pawlas-Kos

Stefan Żechowski urodził się 19 lipca 1912 roku w Książu Wlk. koło Miechowa w rodzinie ubogiego rzemieślnika; miał trzech braci. Studia artystyczne podjął w 1929 r. w krakowskiej Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. W tymże roku został członkiem ugrupowania o nazwie Szczep Szukalszczyków Herbu Rogate Serce. Założycielem grupy był Stanisław Szukalski - rzeźbiarz i rysownik, zamieszkały na stałe w USA, wyznawca i głosiciel dość kontrowersyjnych teorii nt sztuki i jej nauczania. Akademie uważał za rzeźnie talentów; proponował zreformowanie całego artystycznego szkolnictwa (nauka miałaby się opierać wyłącznie na rysunku z pamięci, który rozwija wyobraźnię i wrażliwość). Potępiał uleganie obcym wpływom, chciał, aby „sztuka polska zastąpiła sztukę w Polsce”. Szukalszczycy dążyli do „założenia zrębów polskiej sztuki narodowej owianej duchem prasłowiańszczyzny”. W latach 1930 - 1936 Żechowski wystawiał swoje prace na wszystkich (15) wystawach „szukalszczyków”; zdradzają wtedy wyraźne wpływy mistrza. Sam artysta tak opisuje po latach (w pamiętniku „Na jawie”) styl Szukalskiego: „Jego forma zawsze jest twarda, kanciasta, ostro i głęboko żłobiona. Cechuje ją tendencja „wgryzania się w rzecz aż do kości” i niezmordowana analiza elementów, aż do ujawnienia włókien mięśniowych, ścięgien, drobnych rozgałęzień żylnych, powleczoną suchą jak pergamin błoną skóry. Wszystko to wydawało się swoistą, jemu tylko właściwą stylizacją. Obecnie widzę, że rodowód tej stylizacji pochodzi z Meksyku, od sztuki Azteków, Majów, i ze Słowiańszczyzną nie miał nic wspólnego”. (s. 88)
W latach trzydziestych rysuje też Żechowski wspaniałe wizjonersko-symboliczne kompozycje przesycone modernistyczną nastrojowością (był wówczas rzeczywiście „pogrobowcem” klimatów i nastrojów dawno już przebrzmiałych). Tematyka tych prac nawiązywała do młodopolskich zainteresowań, tj. sztuka, artysta, samotność artysty, natchnienie, miłość, śmierć, kobieta (we wszystkich wcieleniach - także demonicznym), Chrystus, Szatan, etc…
Żechowski zawsze skłaniał się ku ilustratorstwu, przez całe życie właściwie rysował tematy zw. z literaturą („Anhelli”, „Dziady”, „Ballady”, Dostojewski). W roku 1937 pracuje nad cyklem 37 ilustracji do powstających wówczas „Motorów” Emila Zegadłowicza; w jego domu, w Gorzeniu wchodzi artysta w środowisko lewicującej młodzieży skupionej wokół pisarza. W październiku 1938 roku nakład świeżo wydrukowanych „Motorów” z ilustracjami Żechowskiego zostaje skonfiskowany przez Prokuraturę Krakowską (pod zarzutem szerzenia pornografii). Rysunki te były największym chyba osiągnięciem ilustratorskiej twórczości artysty.
Okupację przeżył Żechowski w rodzinnym Książu; rysuje wówczas m.in. liryczne kompozycje z cyklu „Moje dzieciństwo”, portrety (Tołstoja, A. Chmielowskiego, Mickiewicza) i kompozycje alegoryczne. W r. 1943 powstają literackie eseje „Dialog o wojnie”, „O wolnej woli”, „Chrystus i szatan”. Tuż po zakończeniu wojny Żechowski wstępuje do PPR-u; jako komisarz ludowy zabezpiecza po dworach dzieła sztuki. Powstaje cykl „Wojna” (9 kartonów, kredka) o wysokim stosunkowo poziomie artystycznym, a wkrótce ilustracje do „Tęczy” W. Wasilewskiej (nie opublikowane). W r. 1946 Żechowski żeni się z Marianną Trąbską; od tego roku mieszka w Zabrzu. Od końca lat 40-tych tworzy w konwencji socrealizmu: maluje i rysuje serie portretów działaczy politycznych i partyjnych oraz cykle dydaktycznych rysunków, jak np. „Nowe zwycięża”. W roku 1953 przeżył artysta wielki wstrząs w związku z pożarem rodzinnego domu w Książu - spaliło się wówczas wiele rysunków, a także prowadzony przez lata „Dziennik”. W latach 1956-1957 Żechowski ilustruje powieść Jerzego Żuławskiego „Na srebrnym globie”, „Zmory” i „Wrzosy” Zegadłowicza oraz „Pawie pióra” Kruczkowskiego (nie publikowane). Od 1979 r. przebywa już właściwie na stałe w Książu, odwiedzając tylko Zabrze. Próbuje malować pastelami - powstają liczne „Erotyki”. W r. 1973 wyjeżdża na półroczne stypendium Fundacji Kościuszkowskiej do Nowego Jorku. W roku 1977 Ryszard Wójcik nakręcił film TV o Stefanie Żechowskim (tytułując go wymownie „Pustelnik”) prezentujący - po raz pierwszy szerszej publiczności - telewidzom - dość pokaźną ilość prac. Żechowski zmarł w roku 1984 po ciężkiej chorobie. Kilka lat przed śmiercią artysty ukazał się drukiem (Wyd. Łódzkie) album - pamiętnik z kilkudziesięcioma reprodukcjami, który w jakimś stopniu spopularyzował sylwetkę Stefana Żechowskiego.
WAŻNIEJSZE WYSTAWY
1964 - wystawa rysunków w Galerii „Libraire la Proue” W Brukseli
1973 - Galeria „Pryzmat” w Krakowie
1974 - wystawa twórczości S. Żechowskiego w Galerii Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku
1978 - „Miłować i walczyć”. Szukalski i Szczep Rogate Serce. Retrospektywna wystawa prac 1930-1939 w Pałacu Sztuki w Krakowie
1983 - retrospektywna wystawa rysunków w BWA Kielce
1988 - „Stefan Żechowski. W poszukiwaniu własnej tożsamości artystycznej” w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu
1992 - Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku
1994 - Muzeum Karykatury w Warszawie
1995 - Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

  • ORGANIZATOR:

  • PATRONAT:

  •  

  • PARTNERZY:

  •