Marcelina Palka. Politechnika Śląska

Historia dworku i jego właścicieli

RYS HISTORYCZNY

  • Dworek wzniesiono zapewne w 1784 roku, co wnioskować można z faktu wyrytej daty: „16 sierpnia 1784” na belce stropowej w pokoju frontowym.

     

  • Nie wiadomo, jak nazywał się pierwszy właściciel dworku, ale jest  wielce prawdopodobne, że Dworek „Zacisze” podobnie jak Dwór Wielko-Zagórze (Wielkozagórze), należał aż po 1819 rok do Bożogrobców, a po kasacji Zakonu do Skarbu Królestwa Polskiego. Taki wniosek wyciągnąć można z dokumentu odnalezionego w Archiwum Państwowym, zamieszczonego poniżej, z którego odczytać można. m.in. Właściciela Rządu w długoletnim posiadaniu [użytkowaniu] Wincentego Piątkowskiego będącej; dalej: Dom z drewna pokryty gontem, nowy, w dobrym stanie.

  • Wiadomo natomiast, że został on zakupiony przez Maurycego Tytusa Kulczyckiego (1804-1878), szlachcica herbu Sas z Nowego Wiśnicza, który przybył w latach 40-tych XIX wieku do Miechowa, na zaproszenie ówczesnego Naczelnika Powiatu Wincentego Piątkowskiego, by objąć funkcję rachmistrza powiatu.

  • W rękach rodziny Kulczyckich Dworek pozostawał niemal 100 lat. Tablica epitafijna pierwszego historycznego właściciela Dworku znajduje się w Bazylice Grobu Bożego w  północnej nawie. Maurycy Tytus Kulczycki zmarł w wieku 73 lat jako zasłużony nie tylko dla dziejów Dworku, lecz również dla historii Miechowa.

  • Dworek zbudowany na skraju ówczesnego miasta posiadał atmosferę przyjemnego i spokojnego miejsca nadano mu miano „Zacisze”, ale nie udało się dotrzeć do materiałów źródłowych, które pozwoliłyby ustalić od jakiego czasu nazwa ta funkcjonuje.

  • W czasie powstania styczniowego kiedy to prawie cały Miechów spłonął, również Dworek był wielokrotnie narażony na podpalenie, ale jego właściciel M. T. S. Kulczycki skutecznie przekupywał Rosjan tłumacząc, że Dworek jest poza granicami ówczesnego Miechowa. Warto nadmienić, że w czasie powstania, kiedy wielu miechowskich urzędników ukrywało się w zaborze austriackim,  funkcję Naczelnika Powiatu przez okres prawie dwu lat sprawował Maurycy Tytus Sas Kulczycki.

  • Po śmierci Maurycego Tytusa Kulczyckiego w 1878 roku dworek „Zacisze” został przejęty przez jego drugą żonę Józefę Kulczycką (z domu Chylińska), a po jej śmierci przez syna Juliana Kulczyckiego.

  • Inwentarz majątku z 1893 roku wymienia oprócz dworku sąsiadujące z nim od strony wschodniej zabudowania gospodarcze: oficynę, kuchnią i stodołę, po których zachował się ślad w Archiwum Państwowym w Kielcach w postaci odręcznej mapki.


  • Rodzina Kulczyckich stworzyła w dworku, ośrodek życia kulturalnego i towarzyskiego, skupiającego elitę miasta i powiatu.

  • Po śmierci Juliana Kulczyckiego i jego żony Katarzyny (z domu Gluzińska) Dworek z przynależnościami odziedziczyła ich jedyna córka Helena Kulczycka, która zmarła w 1950 roku. Była ona działaczką Polskiego Czerwonego Krzyża. w czasie I wojny światowej wyjeżdżała z misjami PCK na europejskie pola walki, a Dworek w tym czasie służył za punkt kontaktowy komendzie Obwodu Polskiej Organizacji Wojskowej w Miechowie oraz miejsce spotkań miejscowego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

  • Po wojnie w Dworku znalazła się siedziba miechowskiego Oddziału Towarzystwa Gniazd Sierocych im. Tadeusza Kościuszki.

 

  • Helena Kulczycka podarowała swój majątek spokrewnionej z Kulczyckimi rodzinie Ziółkowskich. Właścicielką dworku została Władysława Ziółkowska z domu Przybyszewska, która w budynkach gospodarczych dworku założyła wytwórnię wody sodowej zaopatrującej okoliczny rynek w Miechowie, Słomnikach i w Charsznicy.

  • 24 grudnia 1955 Dworek wpisano do rejestru zabytków, zgodnie z umową zawartą między wymienionymi stronami i spisaną pod numerem Rep.A II - 21 508/71 w Państwowym Biurze Notarialnym w Krakowie.

  • Fotografia wykonana w 1955 r. przez W. Gomułę 

 

  • Po śmierci Władysławy Ziółkowskiej Dworek „Zacisze” wraz z działką przeszedł na własność jej córki Barbary Ziółkowskiej, farmaceutki, która po zamążpójściu wniosła w wianie ten obiekt z przynależnościami rodzinie Gajewskich.

  • W 1973 r. jej syn Maciej Gajewski sprzedał dworek Skarbowi Państwa.

  • Zakup Dworku sfinalizowała dr Hanna Pieńkowska – Wojewódzki Konserwator Zbytków w Krakowie.

  • Dworek był to w tym czasie w stanie zrujnowanym. Z funduszy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie przeprowadzono remont generalny tego obiektu. Dworkiem, będącym własnością Skarbu Państwa, zarządzały władze powiatowe, które przez kilka lat nie mogły się zdecydować w jaki sposób go zagospodarować i komu powierzyć w użytkowanie.

  • Reforma administracyjna kraju wprowadzona 1 czerwca 1975 r. znacznie zmniejszyła powierzchnię województwa krakowskiego i na jej podstawie powiat miechowski, wraz z Dworkiem, został włączony w skład województwa kieleckiego.

  • W 1975 Dworek „Zacisze” oficjalnie przekazano do użytku Miechowskiemu Oddziałowi PTTK, ale aż do końca 1979 zabytek ten nadal nie był zagospodarowany.

  • 3.07.1978  Dworek został wpisany do księgi zabytków województwa Kielckiego i nadano mu nr rej.: A980 

  • Jako obiekt muzealny Dworek zaistniał 1 stycznia 1980 roku, kiedy to przekazano go pod zarząd Muzeum Regionalnego Ziemi Miechowskiej prowadzonego przez Oddział PTTK.

  • W 1981 roku (7 listopada) w Dworku otwarto Muzeum Kościuszkowskie jako filię Muzeum Regionalnego.

  • Po dziesięciu latach funkcjonowania Muzeum Kościuszkowskiego Dworek ,,Zacisze” należało poddać kolejnemu poważnemu remontowi,co wymagało znacznych nakładów finansowych, których Oddział PTTK nie posiadał i nie dysponował też etatami, pozwalającymi na właściwe zarządzanie obiektem. Sytuacja stawała się coraz trudniejsza i w tej sytuacji Urząd Gminy i Miasta włączyła się do jego jego prowadzenia.

  • Planowany remont obiektu nie został rozpoczęty, a niedostateczna opieka nad nim nie uchroniła Dworku od włamania i kradzieży.

  • Problem narastał, a w kraju przeprowadzane były reformy własnościowe, dlatego więc Wojewoda Kielecki decyzją z 9 sierpnia 1994 roku przekazał działkę z Dworkiem „Zacisze” na własność Gminie Miechów.

  • Dworek znajdował się w stagnacji organizacyjnej aż do IV kwartału 1995, kiedy to Urząd Gminy i Miasta przejął w depozyt miechowskie zbiory muzealne PTTK, i w oparciu o decyzje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach wykonał w 1996 roku prace zabezpieczające i inne, związane z potrzebą zamontowania w dworku instalacji w system przeciwpożarowy i antywłamaniowy.

  • W 1999 roku Dworek znów znalazł się w dawnym województwie krakowskim czyli w Małopolsce i został wpisany pod nr rej.: A-927/M do księgi rejestru Województwa Małopolskiego.


  • Niestety w latach następnych, aż do 2009 roku, całkowicie zamarła aktywność Oddziału PTTK, a wraz z tym wszelka działalność muzealna w Dworku. Nie powróciły już do Dworku żadne eksponaty muzealne. Pozostała jedynie fotokopia Małej Panoramy Racławickiej, która zamontowana jest w Dworku na stałe i znajduje się tam nadal.

  • W 2009 roku (od 24 VIII do 24 XI 2009) przeprowadzono kolejne prace konserwatorsko-remontowe Dworku, które objęły: całkowitą wymianę gontu, piaskowanie ścian zewnętrznych i wewnętrznych, wymianę lub naprawę stolarki okiennej i drzwiowej oraz częściową wymianę podmurówki ścian fundamentowych. Gmina Miechów na realizację tego zadania pozyskała dofinansowanie z Województwa Małopolskiego w wysokości 80.000 zł. i przekazała środki własne w wysokości 85 590, 32 zł.

  • Tak szeroki zakres i wysoka jakość prac skłonił Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie do zgłoszenia Dworku „Zacisze” w konkursie „Zabytek Zadbany” organizowanego przez Generalnego Konserwatora Zabytków.

  • W 2010 roku Gmina Miechów otrzymała nagrodę „za wzorcowe przeprowadzenie prac konserwatorskich pozwalających na utrzymanie zabytku w należytym stanie” ale nadal nie mogła się zdecydować jak zarządzać tym obiektem.

  • W 2011 roku Dworek został przekazany pod zarząd Biura Wystaw Artystycznych „U Jaksy”, które zadeklarowało, że dążyć będzie do utworzenia w nim jednoelementowego skansenu i prowadzenia działalności kulturalnej.


Dworek zakupiony w pierwszej połowie XIX w. przez Maurycego Tytusa Kulczyckiego  graniczył od strony północnej z terenami folwarku Wielkozagórze, który do 1819 r. należał do zakonu bożogrobców, a następnie do skarbu Królestwa Polskiego. Po kasacji zakonu folwark Wielkozagórze, wraz z dworkiem przejął w dzierżawę sąsiad i jednocześnie pracodawca Kulczyckiego – Wincenty Piątkowski, który po 1846 r. założył przy źródłach rzeczki Miechówki (wg planu Kazimierza Girtlera) park, obszerny ogród owocowy i trzy stawy rybne.

 

Jerzy Sas Kulczycki, z zawodu urzędnik państwowy, były asystent konsularny państw dawnej Brytyjskiej Wspólnoty w Afryce, a prywatnie badacz dziejów rodu Kulczyckich, autor opracowania Z dziejów Kulczyckich. Tom I. Od Brańska do Wiednia (1264–1694), prawny spadkobierca Jerzego Franciszka Kulczyckiego (znanego z bitwy pod Wiedniem, związanego z kawową historią Wiednia).

Poszukując wątków rodzinnych, związanych z dawnym właścicielem, które mogłyby być inspiracją do ożywienia działań kulturalnych w dworku, odkryliśmy barwną postać, wskazującą nam, jak można łączyć przeszłość z teraźniejszością. Tą postacią jest Bruno Kulczycki (1932-2016), najprawdopodobniej ostatni z rodu w linii męskiej.

Historyk sztuki, orientalista, odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za wkład pracy dla kultury polskiej. Wraz z żoną Marią, prawnuczką wybitnego malarza Józefa Brandta, uratował od zagłady pałac Brandtów w Orońsku, utworzył Towarzystwo Przyjaciół Rzeźby, które stworzyło podwaliny dla powstałego później Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Bruno Kulczycki był również inicjatorem utworzenia wielu innych muzeów na Kielecczyźnie oraz powołania Biura Wystaw Artystycznych w Kielcach i jego pierwszym dyrektorem. Powołując się na fakt, że przy Pałacu w Orońsku utworzono Centrum Rzeźby Polskiej, zarządzający Dworkiem uznali, że również przy Dworku w ogrodzie można utworzyć prezentację współczesnych rzeźb plenerowych, łącząc w ten sposób zarządzanie Dworkiem z celami statutowymi Biura Wystaw Artystycznych.

Rzeźba Krzesimira Wiatera. STHORM

Galeria zdjęć: Bruno Kulczycki, praprawnuk Tytusa Maurycego - historyk sztuki, orientalista, odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi

Galeria zdjęć: Pierwszy zjazd rodzinny Kulczyckich

  • ORGANIZATOR:

  • PATRONAT:

  •  

  • PARTNERZY:

  •